وسواس یک وضعیت روانی است که با افکار تکراری و ناخودآگاه همراه است و می‌تواند به‌شدت زندگی روزمره فرد را تحت تأثیر قرار دهد. این وضعیت روانی که بسیاری از افراد با آن مواجه می‌شوند، می‌تواند بر ارتباطات اجتماعی، عملکرد شغلی فرد و کیفیت زندگی او تأثیر بگذارد. وسواس فکری، ایده‌ها یا تکانه‌های مداوم و اغلب مزاحم هستند. اکثر مردم می‌دانند که وسواس‌هایشان بیش‌ازحد است؛ اما نمی‌توانند آن‌ها را کنترل کنند یا دست‌کم این‌طور فکر می‌کنند که توانایی کنترل آن‌ها را ندارند. این مطلب جنبه آموزشی و اطلاع رسانی دارد، در صورت مشکل به دکتر روانشناس و دکتر روانپزشک مراجعه کنید. از آنجایی که این اخلال‌ها ناخواسته و آزاردهنده هستند، معمولاً باعث اضطراب می‌شوند. این مقاله در مورد وسواس، از جمله انواع، علل، روش‌های مقابله و گزینه‌های درمانی بحث خواهیم کرد. با ما همره باشید.
وسواس چیست؟
وسواس یک وضعیت ذهنی است که با تکرار فکرهای ناخواسته و نگران‌کننده همراه است که به افراد احساس استرس و ناامنی می‌دهد. OCD ممکن است در افراد به‌صورت فکری یا عملی ظاهر شود. وسواس فکری افکار، تصاویر و تکانه‌هایی هستند که به‌صورت مرتب، خارج از کنترل و علی‌رغم میل باطنی در ذهن فرد تکرار می‌شوند. به‌عنوان مثال حالتی را تصور کنید که فرد مدام فکر می‌کند دستانش آلوده است و برای رفع آلودگی، آن‌ها را مدام می‌شوید. وسواس فکری، اصرار یا تصاویر ذهنی مکرر است که مزاحم و ناخواسته هستند. OCD فرد را بسیار مضطرب می‌کند و فرد برای تسکین این اضطراب، به اجبار کارهایی را انجام می‌دهد. اجبارها تشریفات یا رفتارهایی هستند که به‌طور موقت ناراحتی فرد را در مورد یک حرکت یا فکر ناخواسته خنثی می‌کنند. افراد مبتلا به OCD ممکن است وسواس، اجبار یا هر دو را داشته باشند. اکثر مردم درجاتی از علائم وسواسی مانند افکار مزاحم را در مقطعی از زندگی خود تجربه می‌کنند. افکار مکرر و ناخواسته به‌ویژه در مواقع استرس رایج هستند. با این حال، اکثر افرادی که گاه‌به‌گاه افکار مزاحم دارند، دچار OCD نمی‌شوند. افراد مبتلا با انجام یک عمل خاص، مانند شستن دست‌ها، چک کردن (درها، قفل‌ها، اجاق‌ها و غیره)، شمردن یا پرسیدن سؤالات تکراری، به دنبال کاهش تنش درونی خود هستند. وسواس‌ها معمولاً در کنار موضوعات خاص اضطراب‌آور، مانند ترس از آسیب، بیماری و بدشانسی و همچنین چیزهای نامناسب یا اشتباه قرار می‌گیرند. همه وسواس‌ها می‌توانند باعث ناراحتی عاطفی قابل توجهی شوند، عزت‌نفس شما را کاهش دهند و در توانایی شما برای عملکرد عادی در روابط، کار یا مدرسه اختلال ایجاد کنند.
ریشه وسواس چیست؟
وسواس‌ها معمولاً هیچ دلیل ریشه‌ای واحدی ندارند و ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی هستند:
ژنتیک: طبق مطالعات، حدود ۴۵ تا ۶۵ درصد از علائم OCD را می‌توان به عوامل ژنتیکی نسبت داد.
تروما: تجربه تروما، مانند سوء‌استفاده یا خیانت، یک عامل خطر مهم برای OCD است. علاوه بر این، بسیاری از افراد مبتلا به OCD دارای اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) هستند.
تربیت والدین: والدینی که مضطرب هستند یا خودشان OCD دارند، حالات خود را تا حدی از طریق ژنتیک و تا حدی از طریق محیط خانه و رفتارهایشان به فرزندان خود منتقل کنند.
استرس: مطالعات نشان می‌دهد که رویدادهای استرس‌زای زندگی، به‌ویژه در دوران کودکی، اغلب نقش مهمی در ایجاد OCD دارند.
ناهنجاری‌های مغزی: مطالعات تصویربرداری انجام‌شده بر روی افراد مبتلا به OCD، بیش فعالی را در مناطقی از مغز که در کنترل تکانه، تنظیم هیجانی و تصمیم‌گیری دخیل هستند، نشان داده است.
سایر شرایط: تخمین زده می‌شود ۶۹ درصد از افراد مبتلا به OCD یک یا چند بیماری همراه (همزیستی) شامل شرایط سلامت روانی، مانند اختلال اضطراب فراگیر (GAD)، اختلال افسردگی اساسی (MDD) و اختلالات تیک مانند سندرم تورت (TS) دارند.
شدت وسواس
میزان گرایش فرد به افکار یا اعمال وسواسی متفاوت است. اگر شخص ساعات زیادی از زمان خود را به افکار یا اعمال وسواسی اختصاص دهد، به OCD فکری یا عملی شدید دچار است. به‌عنوان مثال، اگر کسی بیش از ۲ ساعت برای حمام رفتن صرف کند، احتمالاً درگیر OCD شدید است. معیار شدت وسواس فکری، میزان اختلالی است که وسواس در زندگی روزمره افراد ایجاد کرده است.
انواع وسواس
انواع OCD در حالت کلی به دو دسته بزرگ فکری و عملی تقسیم می‌شوند. برای آشنایی بیشتر و بهتر با انواع OCD، در ادامه با مثال‌هایی برای این نوع رفتارها آشنا خواهیم شد:
OCDهای فکری شایع
در ادامه به برخی از وسواس‌های فکری شایع پرداخته شده است:
۱. وسواس آلودگی و وسواس نجس و پاکی
مایعات بدن (مثل: ادرار و مدفوع): فرد در این حالت مدام نگران است که با مایعات بدن خود یا دیگران آلوده شود. این حالت به OCD آلودگی معروف است.
میکروب/ بیماری (مثل: ایدز، سرطان و …): نگرانی مفرط از انتقال بیماری‌ها یا ایدز از طریق تماس با اشیاء یا افراد.
۲. نگرانی درباره از دست دادن کنترل خود
ترس از آسیب زدن به خود و دیگران: فرد در این حالت می‌ترسد که به دلیل یک اقدام غیرقابل پیش‌بینی، به خود یا دیگران آسیب بزند.
ترس از آمدن تصاویر وحشتناک و خشن به ذهن: نگرانی از اینکه افکار ترسناک یا خشن به ذهن آمده و امکان عمل به آن‌ها را داشته باشند.
ترس از توهین کردن و زدن حرفهای رکیک در جمع: فرد در این حالت مدام نگران است که در جمع توهین کند یا حرفهای نامناسب بزند.
ترس از دزدیدن اشیاء: نگرانی از دست دادن کنترل بر اشیاء شخصی و ترس از دزدیده شدن آن‌ها.
۳. نگرانی درباره آسیب زدن به دیگران
ترس از مسئول بودن برای رخ دادن اتفاقات بد: نگرانی از اینکه فرد به دلیل اقدامات یا تصمیمات خود باعث وقوع اتفاقات ناخواسته شود.
ترس از آسیب زدن به کسی به‌دلیل بی‌احتیاطی
۴. وسواس‌های مرتبط با کمال‌گرایی
OCD تقارن: فرد در این حالت درگیر وسواس ترتیب و تقارن شی‌ءها در محیط خود است.
ناتوانی در تصمیم‌گیری برای نگه داشتن اشیاء یا دور انداختن آن‌ها
ترس از گم کردن چیزهای مهم
۵. وسواس جنسی
افکار یا تصاویر جنسی ممنوع: افراد ممکن است از افکار یا تصاویر جنسی خود نگران شوند و این موضوع به‌عنوان OCD جنسی شناخته می‌شود.
افکار یا تخیلات جنسی درباره دیگران
افکار آزاردهنده در مورد رفتار خشونت‌آمیز جنسی با دیگران: نگرانی از اینکه به دیگران آسیب جنسی وارد کنند.
۶. وسواس‌های مذهبی
نگرانی در مورد زیر سؤال بردن خدا یا توهین به مقدسات
۷. وسواس‌های دیگر
نگرانی بیش از حد در مورد درست و غلط بودن امور اخلاقی: نگرانی از اینکه اقدامات و افکارشان با اصول اخلاقی درست مطابقت دارد یا خیر.
افکار بدبینانه در مورد خوش‌شانسی یا بدشانسی اعداد و رنگ‌های خاص
OCD موفقیت: فرد در این حالت مدام خود را تحت فشار قرار می‌دهد تا حتماً موفق شود و با شکست، به‌شدت ناامید می‌شود.
وسواس‌های عملی شایع
این نوع اختلال به انجام عملیات خاص یا افکاری منجر می‌شود که افراد برای کاهش اضطراب خود دست به انجام آن‌ها می‌زنند. در زیر، با انواع OCD عملی رایج آشنا می‌شوید:
۱. وسواس شستشو
شستن دست‌ها بیش‌ازحد معمول یا با روش خاص (مثلاً ۱۰ بار).
طولانی‌کردن فعالیت‌هایی مانند دوش گرفتن، مسواک زدن یا دستشویی رفتن به دلیل قوانین خاصی که برای انجام آن‌ها، از سوی خود فرد تعیین شده است.
۲. وسواس چک کردن
چک کردن مداوم برای اطمینان از عدم وارد آمدن آسیب به دیگران یا عدم وقوع اتفاقات بد.
چک کردن اینکه هیچ اشتباهی انجام نشده باشد.
۳. وسواس تکرار
تکرار فعالیت‌های روزمره.
تکرار حرکات بدنی مثل ضربه‌زدن با انگشت یا چشمک‌زدن.
۴. وسواس‌های عملی ذهنی
مرور ذهنی وقایع به‌منظور جلوگیری از وقوع آسیب.
دعاکردن برای جلوگیری از آسیب دیدن خود یا دیگران.
۵. وسواس‌های عملی دیگر
سؤال پرسیدن مداوم برای اطمینان‌گیری از دیگران.
OCD نظم و ترتیب: فرد در این حالت به‌صورت دائم در حال تمیز کردن و قرار دادن وسایل در جای مخصوص خود است. حرکت دادن جزئی و ناچیز وسایل و نامرتب‌بودن، این افراد را بسیار ناراحت، مضطرب، عصبی و حتی پرخاشگر می‌کند.
تست وسواس فکری
تست وسواس فکری برای تشخیص OCD توسط متخصصان حوزه روان‌شناسی یا روان‌پزشکی اجرا می‌شود. این تست‌ها معمولاً به‌صورت مصاحبه، پرسشنامه‌ها یا مشاهده رفتارها صورت می‌گیرند. در ادامه شما را با یک سری سؤالات نمونه وسواس فکری مورد استفاده در این اختلال، آشنا می‌کنیم: ۱. آیا شما افکار تکراری دارید که نمی‌توانید از ذهن خود دور کنید؟ ۲. آیا افکار شما به‌شدت ناخوشایند و اضطراب‌آور هستند؟ ۳. آیا احساس می‌کنید که باید به‌صورت مکرر برخی از اعمال را انجام دهید تا از افکار ناخوشایند خود خلاص شوید؟ بیشتر بخوانید:درمان خانگی برای استرس چیست؟ ۴. آیا احساس می‌کنید که اگر اعمال خاصی را انجام ندهید، چیزی بدی اتفاق می‌افتد؟ ۵. آیا افکار شما به‌شدت واقع‌گرا یا بیش‌ازحد نگران‌کننده هستند؟ ۶. آیا افکار شما به‌صورت پیوسته و مداوم در ذهن شما حضور دارند و نمی‌توانید از آن‌ها دوری کنید؟ ۷. آیا احساس می‌کنید که اعمال خود را به‌دلیل وسواس فکری انجام می‌دهید؟ ۸. آیا وسواس فکری بر کیفیت زندگی روزمره شما تأثیر گذاشته است؟ همچنین تست‌های آنلاین بسیاری وجود دارند که درصد و سطح OCD شما را با انجام دادن آزمون‌ها و پرسیدن سؤالاتی، اندازه می‌گیرند.
درمان وسواس فکری
درمان OCD معمولاً شامل ترکیب مداخلات روان‌پزشکی و روان‌شناختی است. در زیر توضیحاتی در مورد رویکردهای مختلف درمان وسواس فکری آورده شده است:
درمان وسواس عملی
ممکن است احساس کنید که وسواس‌ها از کنترل شما خارج هستند؛ اما راه‌های زیادی برای مقابله با این حالات وجود دارد:
گروه‌های حمایتی: شرکت در گروه‌های حمایت از همتایان برای افراد مبتلا به OCD یا افکار مزاحم می‌تواند به شما کمک کند کمتر احساس تنهایی کنید. شرکت در گروه‌های حمایتی با افرادی که با مشکلات مشابه روبرو هستند، امکان تبادل تجربیات و پشتیبانی را فراهم می‌کند.
پرهیز از مواد مخدر و الکل: بسیاری از افراد مبتلا به OCD دارای اختلال مصرف مواد (SUD) نیز هستند. اگر مبتلا به OCD هستید، بهتر است مصرف مواد مخدر و الکل را تا حد امکان محدود کنید.
عادات خواب خوب را تمرین کنید: بی‌خوابی اغلب افکار مزاحم را تشدید می‌کند. برای بهبود کیفیت خواب، عادات خواب سالم مانند رفتن به رختخواب هر شب و خاموش کردن تلفن خود را یک ساعت قبل از خواب انجام دهید.
به‌طور منظم ورزش کنید: فعال ماندن به شما کمک می‌کند انرژی اضافی را بسوزانید و ذهن خود را از وسواس‌ها رهایی دهید. تحقیقات نشان می‌دهد که ورزش منظم و حرفهای حتی می‌تواند شدت علائم OCD را کاهش دهد.
از یک برنامه خودیاری استفاده کنید: از کتاب‌های کار و تمرین‌های آنلاین گرفته تا برنامه‌های تلفن هوشمند، ابزارهای خودیاری زیادی وجود دارد که می‌توانید از آن‌ها برای نظارت بر الگوهای فکری وسواسی خود استفاده کنید.
تمرکز حواس را تمرین کنید: ذهن آگاهی و تکنیک‌های ذهن-بدن، مانند یوگا و مدیتیشن، می‌توانند به شما در تمرکز و تسلط بیشتر بر حواس، کمک کنند.
استرس را مدیریت کنید: استرس مزمن می‌تواند افکار را تحریک یا آن‌ها را بدتر کند. اگر مستعد تفکر وسواسی هستید، مهم است که استرس خود را مدیریت کنید.
درمان قطعی وسواس
در ادامه با روش‌های درمان قطعی این اختلال آشنا می‌شویم:
درمان رفتاری-شناختی (CBT)
ابتدا فرد با کمک تخصصی تری‌ترها و روان‌شناسان، وسواس‌ها و افکار تکراری خود را شناسایی و توصیف می‌کند. سپس افراد آموزش می‌بینند چگونه با افکار تکراری برخورد کرده و از آن‌ها دور شوند.
درمان الکتروکنولوژیک
استفاده از تکنولوژی‌های الکترونیکی مانند تحریک مغناطیسی تکراری (rTMS) به‌عنوان یکی از روش‌های جدید درمان OCD مطرح است.
مشاوره روان‌پزشکی
جلسات مشاوره و پشتیبانی از روان‌پزشکان و روان‌شناسان می‌تواند به فرد کمک کند تا با چالش‌های ذهنی خود بهتر کنار بیاید.
دارو
مصرف داروهای ضدافسردگی یا ضداضطراب در برخی موارد می‌تواند به کنترل نشانه‌های OCD کمک کند. دسته‌ای از داروهای شناخته‌شده به‌عنوان مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) که معمولاً برای درمان افسردگی استفاده می‌شوند، می‌توانند در درمان OCD نیز مؤثر باشند. دوز SSRI مورد استفاده برای درمان OCD اغلب بالاتر از دوز مورد استفاده برای درمان افسردگی است. طول درمان معمولاً شش تا دوازده هفته یا بیشتر طول می‌کشد تا نتایج کاملاً قابل مشاهده باشد. بیماران با علائم OCD خفیف تا متوسط بسته به ترجیح بیمار و توانایی‌های شناختی و سطح بینش وی، معمولاً با CBT یا دارو درمان می‌شوند. بهترین درمان OCD ترکیبی از CBT و SSRI است، به‌خصوص اگر علائم OCD شدید باشد.
درمان جراحی مغز و اعصاب
برخی از مطالعات نشان می‌دهند که روش جراحی کپسولوتومی‌شکمی‌گاما، می‌تواند برای بیمارانی که به درمان‌های معمولی پاسخ نمی‌دهند و آسیب‌دیده‌اند، مؤثر باشد. این روش به‌دلیل تهاجمی‌بودن، کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد. این روش با تحریک عمیق عصبی به کمک یک دستگاه کاشته‌شده در مغز انجام می‌شود.
سخن پایانی
در این مقاله سعی کردیم شما را با مفهوم وسواس و انواع آن آشنا کنیم. اگر هر یک علائم بالا را در رفتارها و افکار فرد مشاهده می‌کنید، بهتر است هرچه سریع‌تر وی را با روش‌های ذکرشده، تحت درمان قرار دهید تا نتایج بهتری حاصل شود.
وسواس یک وضعیت روانی است که با افکار تکراری و ناخودآگاه همراه است و می‌تواند به‌شدت زندگی روزمره فرد را تحت تأثیر قرار دهد. این وضعیت روانی که بسیاری از افراد با آن مواجه می‌شوند، می‌تواند بر ارتباطات اجتماعی، عملکرد شغلی فرد و کیفیت زندگی او تأثیر بگذارد. وسواس فکری، ایده‌ها یا تکانه‌های مداوم و اغلب مزاحم هستند. اکثر مردم می‌دانند که وسواس‌هایشان بیش‌ازحد است؛ اما نمی‌توانند آن‌ها را کنترل کنند یا دست‌کم این‌طور فکر می‌کنند که توانایی کنترل آن‌ها را ندارند. این مطلب جنبه آموزشی و اطلاع رسانی دارد، در صورت مشکل به دکتر روانشناس و دکتر روانپزشک مراجعه کنید. از آنجایی که این اخلال‌ها ناخواسته و آزاردهنده هستند، معمولاً باعث اضطراب می‌شوند. این مقاله در مورد وسواس، از جمله انواع، علل، روش‌های مقابله و گزینه‌های درمانی بحث خواهیم کرد. با ما همره باشید.
بیشتر بخوانید:درمان خانگی برای استرس چیست؟ ۴. آیا احساس می‌کنید که اگر اعمال خاصی را انجام ندهید، چیزی بدی اتفاق می‌افتد؟ ۵. آیا افکار شما به‌شدت واقع‌گرا یا بیش‌ازحد نگران‌کننده هستند؟ ۶. آیا افکار شما به‌صورت پیوسته و مداوم در ذهن شما حضور دارند و نمی‌توانید از آن‌ها دوری کنید؟ ۷. آیا احساس می‌کنید که اعمال خود را به‌دلیل وسواس فکری انجام می‌دهید؟ ۸. آیا وسواس فکری بر کیفیت زندگی روزمره شما تأثیر گذاشته است؟ همچنین تست‌های آنلاین بسیاری وجود دارند که درصد و سطح OCD شما را با انجام دادن آزمون‌ها و پرسیدن سؤالاتی، اندازه می‌گیرند.
